In die de oe | Micheli Schirru fusiladu dae sos fascistas

de Maurìtziu Sale

In die de oe, su 1931, suta su fascismu prus rebestu, fusileint a Micheli Schirru, pro aeret petzi pensadu de nch'ispèrdere a Mussolini. Schirru, anàrchicu sardu, nàschidu in Pàdria su 1899 e pesadu in Putumajore finas a sos sèighi annos. Posca a rodeu intre Itàlia, Frantza, Germània finas a su disterru, pro divènnere tzitadinu de sos Istados unidos, su 2 de santandria de su 1920. Torradu a Europa, a Frantza, a bia de nadale de su 1930, teniat un’idea ebbia: ochìere a Mussolini comente mèdiu ùnicu pro nche derrùere su fascismu. Su 2 de ghennàrgiu de su 1931 moveit dae s’istatzione de Parigi a ue nche l’aiat acumpangiadu Emìliu Lussu, grandu amigu suo e cussigeri. Cròmpidu a Itàlia, su pensu suo s’ispaineit in totue. Su restu est istòria connota. Protzessadu de repente pròpiu pro s’idea malassortada,  retzeit sa sentèntzia de cundenna sa die in antis de sa furca. Su dispositivu fascista serraiat cun una frase presumida càrriga de òdiu e de barra: «Peruna clemèntzia e perunu cunsideru. A chie atentat a sa vida de su dutze, atentat a sa mannesa de s'Itàlia e atentat a s'umanidade intrea, ca su dutze est patrimòniu de s'umanidade. Morte siat cun su mèdiu de su fusile». Sa die de sa dispedida, ferros in burtzos e bilandra in cambutzos, nche crompeit, suta sas imbèrghidas de sos iscuadristas, a Casal Braschi pro s'esecutzione. E in cue sa timòria sua si mestureit a s'ispantu, cando si fiat sapidu chi unos cantos mìlites sardos aiant espressadu  rechesta pro pòdere leare parte a su plotone ferale. Tando, cando li pregonteint si teniat unu disìgiu particulare in antis de nche codiare custu mundu, serreit sos saliares e isteit a sa muda, sos ogros bìdrinos cara a sos cunterràneos suos. Comente nche carrigheint su corfu a sa canna de su muschete, aboghineit duos faeddos ebbia «Bivat s'anarchia!», cun totu s'alenu chi galu nche costoiat in unu corpus istrìgile e patidu.

In die de oe | Su Nepal nche colat a repùblica

de Maurìtziu Sale

Su mese de nadale de su 2007, su parlamentu nepalesu aproveit un'emendamentu costitutzionale pro nche tragare su pòpulu dae sa monarchia conca a sa repùblica. Su passàgiu definitivu, cun una votatzione belle unànime de s'Assemblea costituente, est istadu pròpiu in die de oe, su 2008. Su Nepal, cun a capitale Kathmandu (1400 metros subra de su livellu de su mare), cun a presidente Bidhya Devi Bhandari e a Primu ministru Pushpa Kamal Dahal, est duncas sa repùblica prus giòvana de su mundu. S’assentu polìticu est de repùblica federale.  Sa limba ufitziale est su Nepalesu, in ie fintzas Nepali. Una limba de orìgine pahari (pahar est su monte nda), chistionada in Nepal, Ìndia e Buthan ebbia. Sa moneda est sa Rupia nepalesa.

In die de oe | S'eletzione de Valéry Giscard d'Estaing

de Maurìtziu Sale

Valéry Marie René Georges Giscard d'Estaing, est istadu presidente de sa repùblica frantzesa. A sa càrriga bi crompeit pròpiu in die de oe, su 1974 e la serveit fintzas a su 21 de maju de su 1981. Ma cun pagos votos de iscartu. Si nch’istesieit dae su pensu de De Gaulle e sos prus lu valuteint, a su tempus, unu grandu reatzionàriu fintzas si, sos primos meses de presidèntzia chircheit de sustènnere propostas progressistas. Comente a Les changement dans la continuité una genia de ossimoru chi no l’aiant perdonadu mancu sos matessi cumpàngios de partidu. Republicanu de màdrighe liberale, fiat nòdidu pro s'esseret semper ischieradu a favore de su federalismu europeu e pro esseret istadu su primu presidende de sa Cunventzione europea pro su venidore de s'Europa. Òrganu pro tempore de s'Ue fuit un'istitutzione chi dureit su tantu de un'illampigiada: in pessu duos annos. E crompende petzi a unu de sos obietivos prefissados, sa Costitutzione europea. Fintzas a cajone de su referendum de su 2005 chi nde cheriat sa negatzione promòvidu cun fortza dae Frantza e Olanda.  Referendum in ue mescamente sos frantzesos voteint pro nche l'abolire.

In die de oe | Me culpa de su New York Times

de Maurìtziu Sale

Su 26 de maju de su 2004, su New York Times pùblicat una noa de autocrìtica in ue ammìtit chi no aerent iscumproadu sas fontes pro su chi pertocaiat sa presèntzia de armas chìmicas contra a sa massa, in Iraq. Presèntzia - ammentemus - notificada dae Colin Powell, su segretàriu de istadu americanu de tando, cun unas cantas fotografias satellitares chi aiat giustificadu s'atacu de Bush contra a Saddam in su 2003. Sa diretzione de sa testada leeit su disinnu pro su mea culpa ca, finas a tando e pro sòlitu, si fiant semper ischierados contra a cale si siat gherra. Atroghende chi nche fiant rutos a intro de sa pratera, pro neghe issoro matessi, ca no aiant verificadu si s'orìgine de sa noa ispainada dae Powell esseret verdadera o mancu. S'autocrìtica est essida un'annu a pustis chi Bush decrareit s’atacu, a disacatu cròmpidu, cando nemos aiat agatadu in Iraq peruna arma chìmica de derrota massiva.

In die de oe | In Lìbanu festant sa Liberatzione

de Maurìtziu Sale

Su 25 de maju de su 2000 est die marcada a fogu in s'istòria mediorientale. Sas dies, sa Resistèntzia libanesa cun sas milìtzias isciitas de Hezbollah e cun su sustegnu de su pòpulu intreu, nche catzeit sas fortzas israelianas de ocupatzione dae su Sud de su paisu e dae su Bekaa otzidentale. Sena intrare a mesu de sos detàllios de màdrighe imperialista e coloniale chi sìngiant s'istadu de Israele, est de importu mannu a nos ammentare chi est sa prima bia chi s'esèrtzitu israelianu patit una derrota militare che a cussa. Sa Resistèntzia libanesa si moveit cunforma a sos inditos de sa risolutzione de su Consìgiu de seguresa de s'Onu. Sa nùmeru 425, chi imponiat a s'istadu ebràicu su retiru de repente e sena cunditzione peruna dae sa terra libanesa. A pustis de 22 annos de ocupatzione, cumintzada su 1978.

In die de oe | Su putzu de Kola

de Maurìtziu Sale

Su putzu de Kola (in russu Kol'skaja sverchglubokaja skvažina) est istadu unu progetu de trivellatzione chi teniat comente obietivu s'istùdiu e sa chirca in àmbitu geològicu. Unu grustu de iscientziados sovièticos, movende su 24 de maju de su 1970 nch'ammanieint unu protocollu geochìmicu e geofìsicu chi galu oe non nde tenet parìviles. Sa trivella chi impiteint a su cumintzu pro iscavare su putzu, fiat una Uralmaš 4E e a pustis semper una Uralmaš, ma denumenada SG15000. Su situ de s'iscavu est a curtzu a sa biddighedda de Zapoljarnyj chi s'agatat a meridione in sa penìsula de Kola, dae ue nche leeit su nùmene su progetu. Nche crompeint  a 12.261 metros de profundidade, in làmpadas de su 1989, marchende·nche unu primadu chi galu oe nemos nch'at barigadu impreende una trivella sìngula.

In die de oe | Morint a Giovanni Falcone

de Maurìtziu Sale

Su chi in die de oe nos ammentamus comente su degollu de Capaci, in Sitzìlia, fuit un'atentadu de màdrighe mafiosa ammaniadu su 1992 dae "Cosa nostra", in sa A29, conca a Palermo, a curtzu a s'iscansadòrgiu pro sa comuna de Capaci. In su disacatu cajonadu dae una bomba, b'aiat mortu chimbe persones: su magistradu Giovanni Falcone, nòdidu pro sa luta contra a sa màfia, sa mugere Francesca Morvillo e tres agentes de s'iscorta guvernativa. Sena intrare a sos particulares chi pertocant sos imputados, sos grados de giudìtziu e sas cundennas, bàgiat petzi s'ammentu de totu su traballu chi finas a tando Falcone aiat fatu contra a sa màfia e mescamente contra a sa contaminatzione chi fiat (e galu est)  patende·nde sa polìtica.

In die de oe | Itàlia: Legalizant s’istrumada

de Maurìtziu Sale

Su Parlamentu italianu, barighende·nche onni duda subra de s'ammissibilidade morale, in die de oe, su 1978, cun sa lege n. 194/78 doneit a cada fèmina sa facultade de seberare si cròmpere o mancu a sa maternidade. Sa lege, 22 artìculos de màdrighe làica, est istada una grandu conchista de tzivilidade, sende chi s'istrumada fiat sugeta, e galu est, a cumbinchimentos èticos e a s'orientamentu religiosu. Sugeta a sas pressiones seculares de su Vaticanu. E sugeta, prus in generale, a cuntzetos malos a ismartire comente a su de sa bida o de s'ànima.

Sassuolo-Casteddu 6-2 | Sa Crònaca

de Lisandru Beccu

Aprontende sa partida de oe Rastelli aiat promìtidu batalla pro nch'intrare a su ladus de manca de sa classìfica, ma s'iscuadra, oramai satzada dae sa sarvesa matemàtica, no at produidu nudda e est torrada a domo cun una derrota grae. In s'ìnteri sa Juventus binchet su de 6 campionados a fila a pare.

Giru de Itàlia: pensende cun sa conca de Aru

de Maurìtziu Sale

Deretos gazettadellosport

Amus unu curridore, in Sardigna, chi como a dolu mannu est sètzidu cara a sa televisione. Abbaidende sa cursa chi no at pòdidu cùrrere e isgranende rosàrios angenos.  Mùsculos longos, nervosos, in intro a ancas de zenteruja. E coro mannu. Coro de trau muscadu.

In die de oe | László Tóth iscòrniat sa “Pietà” de Buonarroti

de Maurìtziu Sale

Su 21 de maju de su 1972, László Tóth, geòlogu australianu, intreit a banda de mangianu a sa Basìlica de Santu Pedru, in Roma. A ora de sas 11.30, a unu prontu, nche barigheit cun unu brincu sa barandìllia posta pròpiu pro mantènnere su pùblicu a unu chirru dae s'istàtua de sa "Pietà" de Michelangelo. Fiat un'òmine a barba grussa, artu belle duos metros. A pustis de su brincu, si nche bogheit sa giubba, forsis pro si mòvere mègius, si firmeit agigu cara a s'òpera màstrina meledende e, cun unu marteddu pro geòlogos,  nche li porreit su primu corfu a sa conca. Posca dende cara - baddu pro ite - a non fèrrere su Cristos, sigheit a iscùdere corfos a s'isfaddida, a sos bratzos, a cara e a sa carena de sa Madonna bentulende·nche bìculos e bìculos de màrmuru. Paris cun sos corfos iscudiat iscràmios de incumandamentu in limba italiana:«Cristos est torradu a bida! Deo so Cristos!». L'arresseint unos cantos vìgiles. Cando però, in cuestura, lu porrogheint pro ischire sas resones de cussa atzione rebesta, nargeit chi non cumprendiat perunu faeddu de su chi li fiant pregontende e àteros issolòrios de cada casta cun riferimentos a sa natura divina sua. No lu cundenneint, ma, a pustis de duos annos de manicòmiu, nche lu rimpatrieint. Oe s'istàtua est restaurada e esposta, ma nemos si bi podet acurtziare prus a la tocare, ca nch'est in palas de unu bidru grussu oto tzentìmetros.

Vatzinos: dae su guvernu arribbat su decretu

de Lisandru Beccu

Su Consìgiu de sos ministros at aprovadu su decretu chi òbligat a vatzinare sos pitzinnos in antis de s'iscritzione a iscola. S'intervallu de edade in discussione est su chi andat dae sos 0 a sos 6 annos. Sena vatzinos sos pitzinnos non si nch'ant a pòdere marcare a sas iscolas de infàntzia e a sas iscolas maternas.

In die de oe | Si nche morit Giosepe Biasi

de Lisandru Beccu

Giosepe Biasi òcupat unu postu de importu in s'àmbitu de s'arte sarda de su noighentos. Est s'iscuta de tempus in ue sa Sardigna intrat, cun mèritu, a s'àrea artìstica europea. Si difundent sas òperas de Figari, de Ciusa e de Gràtzia Deledda. Cun Biasi sa galania de sa fèmina sarda nche bàrigat su mare e sas rapresentatziones arcàicas de sa vida in s'ìsula nche crompent a sas espositziones internatzionales prus famadas. Sas pinturas suas, a s'ispissu, rapresentaiant protzessiones, batìgios, isposòngios o festas in generale. S'autore costumaiat a pònnere in evidèntzia mescamente sos detàllios de sos bestires e s'arredamentu de sas domos. Si nche morgeit in tzircustàntzias pagu craras, in die de oe, su 1945.

Grètzia: S'aprovatzione de su decretu movet sas protestas

de Lisandru Beccu

Deretos AP/Yorgos Karahalis

Comente aìamus antitzipadu duas chidas a como, su guvernu grecu, a majoria cumpata, at aprovadu ridutziones a sas pensiones e mesuras noas de austeridade. Atene s'interventu lu ritenet netzessàriu pro pòdere atzèdere a sos finantziamentos de sa Bce e de su Fmi. Su pachete de Tsipras incluet fintzas s'estensione de sa tassa de propiedade e s'aumentu de sa pressione fiscale.

Decretu, su de su guvernu, chi no lis est agradadu ne a sas opositziones e ne a sos sindacados de su setore pùblicu. A pàrrere de Adedy (cunfederatzione de sos dipendentes pùblicos) sas mesuras ant a oprìmere galu de prus sas fascas prus dèbiles de sa populatzione. In s'ìnteri sunt torra crèschidas sas protestas de sos traballadores chi, in sas dies coladas, aiant paralizadu su paisu.

In die de oe | Sa batalla de Macumere

de Lisandru Beccu

Sa cunfirma de sa conchista aragonesa crompeit in die de oe. Fiat su 19 de maju de su 1478. Sos raportos intre Arborea e Aragona fiant giai trùbulos e sa corona ibèrica, cun s'esèrtzitu suo, nche fiat giai in Sardigna. A ghia de sas trupas bi fiat su Vitze Re Carroz chi las indiritzeit conca a Su Burgu, pensende chi b'esseret Lenardu Alagon. Su marchesu de Arborea però nche fiat giai in Macumere. Alagon, bidende sa capa male sestada, nch'imbieit sos òmines suos contra a s'inimigu aragonesu. Sos ischieramentos s'addovieint in Campu Castigadu, intre Bòrore e Macumere. Fuit una batalla orrorosa. Sos sardos de sa prima lìnia morgeint totus. Sos àteros pareint fronte, ma sos sordados aragonesos los inghirieint sena lis lassare àidu perunu. In pagas oras s'ìsula nche perdeit s'indipendèntzia sua. Lenardu Alagon si nche fueit a Bosa pro s'imbarcare conca a Gènova, ma lu firmeint e l'impresoneint a vida in Xativa, in ue si nche morgeit a pustis de 16 annos.

In die de oe | Su Tetra Classic si presentat a su mundu

de Lisandru Beccu

Totu moveit dae unu cuntenidore de cartone chi s'impreaiat pro trasportare su late. A nùmene l'aiant postu Tetra Classic, sa forma a bator caras fuit determinante pro su sèberu. In sos annos imbenientes, dae su 1943 a su 1950, sos chircadores torreint a progetare sa banda de intro, plastifichende·la e, duncas, rendende·la impermeàbile. Su 18 de maju de su 1951, Ruben Rausig presenteit a su mundu su cuntenidore e fundeit sa Tetra Pak. S'azienda isvedesa cumintzeit a prodùere cuntenidores pro su late e pro cada lìcuidu alimentare in generale, divenende deretu puntu de riferimentu de su mercadu. A pustis, cun sos sistemas modernos de isterilizatzione est cròmpida sa cunservatzione longa. E dae tando si podent costoire sos produtos sena los dèvere servare a mala bògia in su frigorìferu.

In die de oe | S'Oms nche catzat s'omosessualidade dae s'elencu de sas maladias mentales

de Lisandru Beccu

Su 17 de maju est una data istòrica. 27 annos a oe, su 1990, s'Oms (Organizatzione mundiale de sa salude) nche catzeit s'omosessualidade dae sa lista de sas maladias mentales, definende·la pro sa prima borta “una variante naturale de su cumportamentu umanu”. Est pro custu chi cada annu, dae su 2004, in totu su mundu si tzèlebrat sa die mundiale contra a s'omofobia. Su de sa discriminalizatzione de s'omosessualidade est istadu unu caminu longu, cumintzadu cun sas protestas dae sos primos annos '70, ma chi ancora oe, in sa sotziedade atuale cheret praticadu.

Su Masu: Ryanair presentat s'oferta ierrile 2017/2018

de Lisandru Beccu

Ryanair at presentadu sa programatzione ierrile imbeniente, annuntziende novidades de importu. In s'istajone 2017/2018 s'oferta at a èssere ismanniada cun 5 destinatziones noas. Sos collegamentos anta a pertocare Catània (4 bortas sa chida), Bartzellona-Girona e Londra-Stansted (3 bortas sa chida), Francoforte-Hahn e Madrid (2 bortas sa chida). Su pranu de sa cumpangia irlandesa at a prevìdere, duncas, 18 rotas e 76 connessiones setimanales, ponende in movimentu belle unu millione e mesu de biagiadores cada annu.

In die de oe | Junko Tabei, sa prima fèmina subra de s'Èverest

de Lisandru Beccu

Teniat 35 annos Junko Tabei cando si nch'arrocheit a s'Èverest. S'ispeditzione fiat costituida petzi de fèminas. Fiant 15 sas iscaladoras chi nche cheriant pigare a su cùcuru de su mundu. Sos istorbos però, fintzas in custa ocasione, non mancheint. Una valanga, a mesu tretu, si pongeit a rugradis, ma Tabei leeit in manu sa ghia de s'ispeditzione e nche giugheit sas cumpàngias a su cùcuru de su mundu. Fuit issa sa prima fèmina a bi pònnere pee e fiat su 16 de maju de su 1975. Sa passione pro sos montes non nche l'acabbeit mai. In sos annos imbenientes diveneit fintzas sa prima fèmina a nch'artziare a sos Sete Cùcuros, est a nàrrere sos sete montes prus artos de su mundu, unu pro cada continente.

In die de oe | Sas mìgias de nylon intrant in cummèrtziu

de Lisandru Beccu

S'anniversàriu ufitziale currispondet a sa die de oe. Su 15 de maju de su 1940 intreint in cummèrtziu sas mìgias de nylon. Su mundu, tando, fiat giai in gherra e sas mìgias de seda fiant sìmbulu de lussu chi non si podiant permìtere totus. Est pro custu chi s'imbentu de sas mìgias de nylon rapresenteit unu riscatu sotziale pro totu sas fèminas. Sa fibra nascheit in sos laboratòrios de su chìmicu Wallace Hume Carothers. Fiat elàstica, trasparente, barata e anti-iscòrriu. Sa Dupont in su 1937 breveteit su materiale e, in pessu acabbada sa gherra, sas primas mìgias cumintzeint a arribbare a sas butegas europeas. Diveneint deretu produtu identificativu pro milliones de fèminas.

Casteddu-Empoli 3-2 | Sa Crònaca

de Lisandru Beccu

A pustis de sa sarvesa matemàtica, su Casteddu at semper giogadu cun sa mente lìbera, produende giogu e resurtados. L'at fatu fintzas oe contra a s'Empoli chi, paris cun su Crotone, s'at a dèvere gherrare sa permanèntzia in Sèrie A.

In die de oe | In Germània naschet sa RAF

de Lisandru Beccu

Sas protestas de sos istudiantes, in sos annos sessanta, abergeint sas ghennas a unos cantos movimentos extra-parlamentares in totu s'Europa. In Germània, su 14 de maju de su 1970, nascheit sa Rote Armee Fraktion, connota mègius comente Raf. Su grupu armadu de manca e de màdrighe marxista-leninista lu fundeint Andreas Baader, Ulrike Meinhof, Gudrun Ensslin e Horst Mahler. Sos atentados fiant indiritzados a sa Repùblica federale e a sos òrganos de seguresa: politzia e esèrtzitu. S'atzione prus rebesta issoro fuit sa de su secuestru e morte imbeniente de Hanns-Martin Schleyer, presidente de sa confindùstria tedesca e ex membru de su Partidu nazista. In sos annos in fatu sa Raf tengeit cuntatos fintzas cun organizatziones de sos àteros istados comente Action directe (Frantza) e Brigate rosse (Itàlia). S'atividade de su grupu acabbeit in su 1998 cun una lìtera imbiada a un'agentzia de imprenta: «Belle 28 annos a oe, su 14 de maju de su 1970, fiat naschende sa Raf cun un'atzione de liberatzione. Oe acabbamus custu progetu. Sa gherrilla urbana in sa forma de sa Raf, como, apartenet a s'istòria».

In die de oe | Ali Ağca proat a ochìere su paba

de Lisandru Beccu

Mèrcuris, su 13 de maju de su 1981, fiat die de udièntzia generale. Karol Wojtyla fiat in pessu acabbende sa parada in pratza de Santu Pedru, in Roma, cando, totu in unu, dae sa carca presente in s'eventu nch'esseit a pìgiu sa pistola chi l'indiritzeit duos corfos. Una balla l'arribeit a s'ossu sacru e s'àtera, a pustis de l'aere fraturadu su pòddighe, lu fergeit a su bratzu. Ambas sas ballas acabbeint su biàgiu issoro in corpus a duas fèminas americanas. Sa manu criminale fiat sa de Ali Ağca, militante de s'organizatzione bozkurtlar, grupu turcu de dereta. S'atentadore, arrestadu deretu dae sa politzia, no at chertu iscobiare mai sas resones beras chi nche l'ant giutu a isparare contra a Wojtyla. In s'ìnteri, su Paba, ricoveradu in su policlìnicu Gemelli, si sarveit e torreit a sas funtziones fitianas. Duos annos a pustis detzideit fintzas de addoviare s'atentadore suo in presone. Ali Ağca in sos interrogatòrios fiat avesu a mudare versione cada borta. Otengeit sa gràtzia dae Carlo Azeglio Ciampi in su 2000.

In die de oe | Naschet in Florèntzia sa fundadora de s'assistèntzia infirmierìstica moderna

de Lisandru Beccu

Deretos lìberos. Url imàgine

Florence Nightingale nascheit in Florèntzia su 12 de maju de su 1820. Pro chie no la connoscheret, est cunsiderada sa fundadora de s'assistèntzia s'infirmierìstica moderna. In sa prima esperièntzia de importu, in sa gherra de Crimea de su 1855, resesseit a otènnere resurtados de importu pro su chi pertocaiat sas cumplicàntzias de sos fertos. Sa teoria sua teniat comente pernu s'ambiente e fiat rapresentada dae chimbe elementos primàrgios: abba neta, àera sana, lughe, pulitzia e sistema fognàriu capatzu. Gràtzias a sa grandu potentzialidade organizativa sua e a sos interventos in àmbitu de igiene la pigheint deretu comente modellu. Fintzas sos àteros ospidales adoteint sas tècnicas suas: protzeduras chi minimeint su tassu de mortalidade dae su 50% a su 2%.

In die de oe | Bob Marley si nche morit

de Lisandru Beccu

Si nche morgeit in die de oe su babbu mannu giamaicanu de sa mùsica reggae, teniat 36 annos ebbia. Diveneit grandu icona fintzas gràtzias a s'istile suo indiritzadu a sa paghe, a s'amore e a s'impignu pro sos deretos sotziales. Pongeit sos primos passos in su mundu musicale a pitzinnu, teniat 14 annos cando cumintzeit a istudiare s'arte sua. Sa fama, imbetzes, arribeit in sos annos '70 cun su grupu de sos “Wailers”. Su talentu, però, lu cunfirmeit in sos annos imbenientes, cando canteit comente solista. “No woman no cry”, “One love” e “Redemption song” sunt petzi una parte minore de sas cantzones suas chi ant a abarrare in s'istòria. Si nch'andeit in su 1981, distrumadu dae su male mandigadore.

In die de oe | Si nche morit Louis XV. A pustis suo su dilùviu

de Màuru Piredda

Versailles. Url imàgine

Die de sutzessione, su 10 de maju de su 1774, in su rennu de Frantza e de Navarra. Cun sa dispedida de Louis XVI, su fìgiu Louis-Auguste nch'àrtziat a s'iscrannu de Versailles in pare cun sa mugere Marie Antoinette de Àustria. A Louis XV s'amante sua, Madame de Pompadour, bi lu nargeit: «A pustis nostru su dilùviu». E gasi acontesseit. A sos sovranos noos sa rivolutzione los pigheit ambos a codditos, in tretos de Varennes, cando si nche fiant fuende dae Frantza e, a pustis, nche li segheit sa conca.

In die de oe | Aldo Moro agatadu mortu

de Màuru Piredda

A pustis de 55 dies de presonia, in die de oe l'agateint mortu in intro de una Renault 4 ruja firma in carrera de Caetani, in Roma. Intre sos fundadores de sa Democratzia cristiana e sos promotores de su tzentru-manca, a Aldo Moro l'ammentamus comente unu de sos atores de su cumpromissu istòricu cun su Pci de su tataresu Enricu Berlinguer. In su 1978 promoveit sa netzessidade de unu guvernu de unidade natzionale cun sos comunistas in intro de sa majoria, mancari sena ministros. Su 16 de martzu de su matessi annu, un'ora in antis chi Giulio Andreotti presentaret su de bator guvernos suos, su blitz de sas Brigatas rujas in carrera de Fani. Su restu, francu su chi nch'ant interradu in Tàtari su 2010, l'ischimus.

In die de oe | Su Genoa primu campione de Itàlia de fùbalu

de Màuru Piredda 

Bator iscuadras pigheint parte a su primu campionadu italianu de fùbalu: su Genoa cricket and football club, s'Internazionale Torino, su Fc Torinese, sa Ginnastica Torino. Fiat su 1898 e lu giogheint in una die ebbia. Sa finale la bincheit su Genoa 2-1 in sos tempos suplementares. Petzi de unu marcadore si connoschet su nùmene: su genoanu Norman Victor Leaver. Sos genovesos bncheint finamentas su 1899 e su 1900. Àteros tres iscudetos dae su 1902 a su 1904.

In die de oe | Milanu, sas pesadas de su pane

de Màuru Piredda 

Deretos lìberos. Url imàgine

In die de oe, su 1898, sa Milanu arrennegada isciopereit contra a sa crèschida de su preju de su pane. Pro nde comporare unu chilu bi cheriant 40 tzentèsimos, ma un'ora de traballu operaju non crompiat a sos 20. Sa die in antis sos traballadores de sa Pirelli inchendeint sa frama de sa pesada acusende su guvernu chi, pro issos, teniat neghe manna in sa chistione. A unos cantos manifestantes lis pongeint sos ferros. Àteros morgeint fertos dae su fogu militare. Duncas s'isciòperu non fuit petzi de màdrighe econòmica. Sa reatzione de su guvernu fuit lestra: istadu de assèdiu. Sa de sos traballadores àteru e tantu: barricadas. Sa die a pustis sas cannonadas de Fiorenzo Bava Beccaris, “Il feroce monarchico Bava” de sa cantzone chi contat sas fainas suas.

Napoli-Casteddu 3-1 | Sa Crònaca

de Lisandru Beccu

Su primu antìtzipu de sa de 35 giorronadas si giogat in Napoli. Sos òmines de Rastelli, oramai sarvos, cherent punnare a concruire bene s'istajone. Sos asulos, imbetzes, sunt a cassa de su segundu postu in classìfica. Non b'at tempus mancu pro sestare sas iscuadras in su campu chi sos campanos sunt giai in vantàgiu. Su marcadore est Mertens a su de duos minutos. S'atacante nche collit su passàgiu traessu de Ghoulam e, cun su pee destru, sinnat s'1-0. Sos pitzocos de Sarri tenent su giogu in manos, ma non resurtant a raddopiare. Su Casteddu, imbetzes, a s'àtera ala, si defensat bene e movet in contratacu. Su primu tempus non nos donat àteras atziones de importu.

In die de oe | Frantza: Sarkozy su de 23, Hollande su de 24 presidentes

de Màuru Piredda 

In die de oe sos frantzesos voteint su presidente issoro su 2007 e su 2012. In ambos sos ballotàgios su disafiu fiat intre sos sotzialistas e sos gollistas de s'Ump. Su 2007 bincheit Nicolas Sarkozy contra a Ségolène Royal. Sarkozy cumintzeit a pigare nuscu de Eliseu durante sas pesadas de sos apendìtzios pariginos (pro issu b'aiat“canàllias” de nch'ispèrdere ebbia), una borta sètzidu in s'iscrannu torreit a nch'acurtziare sa Frantza a sos Istados unidos a pustis de sa parèntesi Chirac. Cajoneit grandu arrennegu intre sos traballadores cun sa proposta sua in contu de pensiones. In su 2011 mustreit a su mundu sa mannosia frantzesa cun s'interventu in Lìbia. Ma perdeit contra a François Hollande, chi de Ségolène Royal fuit su cumpàngiu. Ma de sotzialismu nemmancu s'umbra. Peruna furriada a manca in contu de interventos militares (Mali, Repùblica tzentru-africana) e disìgios de nch'artziare sa Frantza a potènzia mundiale pedende gherra contra a sa Sìria de Assad. In economia sa sua non fiat pro seguru una polìtica de manca e, pro su chi pertocat s'atzione interna, torreit a balangiare cunsensos a pustis de sos assàchios islamistas de su 2015. Ma a contos male fatos si bi torrat. Sos sotzialistas (e gasi etotu sos gollistas) non crompent a su ballotàgiu de su 2017 lassende campu lìberu a Emmanuel Macron e a Marine Le Pen.

In die de oe | Naschet Karl Marx

de Màuru Piredda

«Sos filòsofos, finas a como, l'ant petzi interpretadu su mundu, in manera diferente. Ma tocat a lu mudare». Sa de ùndighi tesis subra de Feurbach nos narat ite fiat Karl Marx, nàschidu in die de oe, su 1818, in Trier, in sa chi tando fiat sa Prùssia. Unu rivolutzionàriu fiat, non petzi unu filòsofu. Gràtzias a sa faina sua, galu matèria de istùdiu finamentas pro cumpèndere sas tendèntzias atuales de su mercadu, Marx – in pare cun Frederich Engels – nche bogheit s'idea sotzialista dae sas guarnissas utopìsticas e reformistas. In medas ant chircadu de nch'imbolare su pensu suo a pustis de sa derrota de su sotzialismu reale, ma galu oe, chie si siat chèrgiat arresonos econòmicos fundudos e serentes a sa realidade, podet iscumproare chi sa teoria de su valore (pro nde mentovare una ebbia) nemos nche la podet apartare. Gasi comente est atuale sa netzessidade, pro sos rivolutzionàrios, de àere una classe pro sese, a dae chi oe rapresentat sa majoria de sa populatzione mundiale.

In die de oe | Thatcher, prima fèmina in carrera de Downing

de Màuru Piredda

In antis de Theresa May, francu sas mugeres e sas fìgias de sos primos ministros, b'at àpidu un'àtera fèmina ebbia in carrera de Downing. Comintzeit su mandadu suo in die de oe. Fiat su 1979 e Margaret Thatcher bi dureit finamentas a su 1990 ghiende tres mandados. Cunservadora e anti-operaja, deit surra manna a sindacados e minadores pro more de una polìtica liberista iscarenada. Agressiva e determinada finamentas in polìtica èstera, rueit a pustis de sas pesadas contra a sa “Poll tax”, tassa pro nudda progressiva. S'imàgine sua fiat acumpangiada dae faeddos che a sos de su presidente frantzesu de tando, François Mitterrand. Pro issu, Thatcher teniat sa buca de Marilyn Monroe e sos ogros de Caligola. Si nche morgeit a beru in su 2013. Pro brulla in su 1980, cando la morgeit Eddie The Head.

In die de oe | Arbèschida noa in Giapone

de Màuru Piredda

Una pàgina de sa Costitutzione. Deretos lìberos

Su tres de maju, in Giapone, no l'ammentant petzi pro su cumintzu de su Protzessu de Tokyo. Tando, su 1946, unu Tribunale militare internatzionale giuigheit sos majorales de s'impèriu nipònicu pro crìmines contra a sa paghe, crìmines de gherra e crìmines contra a s'umanidade. Perunu protzessu a s'imperadore Hiroito e a sa famìlia sua. Shōwa Tennō (su nùmene suo a pustis mortu) abarreit imperadore finamentas cun sa Costitutzione noa, in vigèntzia dae s'annu a pustis, semper in die de oe. Ma semus faeddende de una figura simbòlica in intro de unu sistema parlamentare. Aprontada cando su Giapone fiat ocupadu dae sos alleados, sa costitutzione renùntziat a su deretu a sa gherra.

Prèstidu nou pro sa Grètzia, acordu cun sos creditores

de Lisandru Beccu

S'acordu preliminare nou de sa Grètzia cun sos creditores internatzionales nch'est belle fatu. B'at grandu sintonia intre su Fundu monetàriu internatzionale, s'Unione europea, sa Cummissione europea e su ministru de sas finàntzias grecu Euclid Tsakalotos. E custu at a pòrrire dinare friscu a sas cassas grecas pro gestire su pranu de sarvamentu. Sa paràula, como, nche colat a sos ministros europeos chi s'ant a imbènnere su 22 de maju.

Sos interventos, chi s'ant a dèvere atuare intre su 2019 e su 2020, ant a èssere monitorados dae Cummissione europea, Mes, Bce e Fmi, e ant a pertocare sas riformas de su traballu, su minimòngiu de sas pensiones e sa tassatzione subra de s'energia. Manovras austeras e de màdrighe liberista chi currispondent a su 2% de su produtu internu brutu e chi diant pòdere cajonare torra protestas mannas e cunflitos sotziales. Su 17 de custu mese b'at in programa un'isciòperu generale.

In die de oe | Sa bandera ruja in su Reichstag

de Màuru Piredda

 

Berlinu deviat èssere sa capitale de s'imperu millenàriu bisadu dae Adolf Hitler. Ma in die de oe, su 1945, sa bandera ruja cugugeit su Reichstag e cale si siat disìgiu suprematista de una ratza subra de sas àteras. Sa batalla berlinesa cumintzeit su 16 de abrile e sos sovièticos, ghiados dae sos marissallos Georgij Žukov e Ivan Konev, avantzeint finas a sa conchista de sa tzitade perdende prus de 78mìgia sordados. 400mìgia sos militares tedescos intre sos mortos e sos fertos; 479mìgia sos presoneris. Su generale Helmuth Weidling, annuntzieit sa resa cun custos faeddos: «Su Führer s'est mortu su 30 de abrile abandonende sos chi l'aiant giuradu fidelidade. Devotos a sos òrdines suos, bois sordados tedescos fìais prontos a sighire sa cumbata pro Berlinu mancari […] teniat pagu sentidu sighire a resìstere. Sessade cale si siat forma de atividade bèllica. Cada ora de cumbata diat illoghiare sas suferèntzias de sa populatzione tzivile e de sos fertos nostros. De acordu cun su cumandu supremu de sas trupas sovièticas, bos pedo de depònnere sas armas como etotu».

Prima die de maju, ùrtima die de traballu

de Maurìtziu Sale

A iscrìere carchi cosa in contu de traballu, oe, Prima die de maju, diat dèvere èssere unu praghere in prus chi no unu dovere. Ma no est fàtzile e mancu discansosu est sena chi s’arrischet de èssere ridìculos o peus, ofensivos. E in Sardigna, si diferèntzia b’at, galu de prus. Fintzas marchende·las, sas disparidades chi bi sunt intre sos sardos e su restu de una repùblica fundada pròpiu subra de su traballu, s’arriscu abarrat e cun issu s’anneu.

In die de oe | Sa crisi de sos U-2

de Màuru Piredda

Unu Lockheed-U2. Deretos lìberos

 
“Bullet the blue sky” de Bono Vox e cumpàngios pagu b'intrat, ma àteros U-2 las fereint su matessi sas àeras a ghisa de balla. Fiant sos aèreos-ispia de sa Lockheed chertos dae s'Agentzia tzentrale de informatziones americana (sa Cia): teniant sa punna de ispionare s'Unione soviètica. Fraigadu pro bolare a un'artària de 20mìgia metros, a sos americanos lis pariat su mèdiu pro agire sena chi sos radar de su Cremlinu nche los poderent sejare. Ma a contos male fatos si bi torrat, narat su ditzu, e s'aèreu, in die de oe (cando a tzia Iris Rankin pagu li mancaiat a illierare a Bono), torreit a terra pro more de su coete V-750. Mai l'aerent fatu sos americanos a ofèndere s'Urss sa prima die de maju. Non fiat cosa de bajulare. Finamentas a pustis de sas minetzas de tziu Nikita chi, indiritzende·si a unu generale yankee bator annos in antis, nargeit chi sos aèreos issoro fiant «baules chi bolant». Su pilota Francis Gary Powers subraviveit, ma lu cundenneint e l'imprisoneint finas a cando, a s'àteru chirru, non libereint s'ispia soviètica Rudoľf Ivanovič Abeľ.