26/04/17

In die de oe | Nùgoro: sa rebellia de Su Connotu

de Maurìtziu Sale

Nùgoro a su tempus de tando - Deretos Màriu Cantzellu

Totu nascheit in su 1820 cun un’impòsitu feru e angustiosu. Su "Editu Règiu subra de sos  cungiados, subra de sos terrinos comunos e de sa Corona, e subra de sos tabaccos, in su Rennu de Sardigna”. Fìamus suta sos inditos de una lege dispòtica, nàschida suta su pesu grae de un’ingiustìtzia istremenada. Fìamus suta una norma cun sa prua contra a cada printzìpiu sotziale e umanu. Suta un’editu pìghidu, marcadu in pabiru comente pagos si nd’aiat bidu finas a tando. Assàchios giai nd’aiat patidu meda, sa Sardigna. Su bonu cun punnas de conchista pro si nche sètzere a caaddu de su podere. Umiliatziones giai nd’aiant sufertu e giai fiant avesos a su sidis de tirannia chi teniat cada conchistadore. Giai fiant avesos, ma bastare diat! Su pòpulu nche fiat istasidu, isporadu e cròmpidu a su derre. Sas chèscias a murmutu si fiant furriende a trèulu e s’abolotu fiat creschende die cun die. “Tancas serradas a muru, fattas a s’afferra afferra, si su chelu fit in terra, che l’aian serradu puru”, iscriiat  Melchiorre Murenu.

Derrutu fintzas s’ùrtimu deretu, su de s’ademprìviu,  printzìpiu giurìdicu  chi permitiat su pàsculu, a fàghere linna, lande e àteru frutu in terrinos comunos, sa gente si leeit su caminu de s’arrennegu. E nche crompeit a su 1868, su 26 de Abrile. In Nùgoro, su mangianu bi moveit una rebellia sena pares, ma articulada e fintzas programada pariat, dae sa suferèntzia e dae sa sutamissione. Annos e annos gherrende, traballende sena bi ressessire mancu a si catzare su fàmene. E collende a intro finas a ghissare. Bi crompet unu momentu, in sa vida de unu pòpulu, in ue s’istèrgiu no est prus a tretu de collire cosa a intro. E tando ghissat. Sena frenu. Ghiados dae Paskedda Zau, fèmina balente e de budrone,  aboghinende «A su connotu, a su connotu!», sos nugoresos nche gheteint su portale de su munitzìpiu, in ue su Consìgiu comunale – fatu de grandu possidentes - aiat emìtidu s’ùrtima delìbera. Un’atu chi nche derruiat cada ispera, lotizende pro lu tzèdere su sartu de Sa Serra.

Nche li leeint dae manu sos fusiles a sa guàrdia natzionale règia e  peseint a fogu cada aposentu, cada cugione, cada armàrgiu e cada calàsciu in ue nche podiat àere documentos a iscumproa de s’ingiustìtzia. Torrare a Su Connotu, a su chi, finas a tando, aiant semper bìvidu. A unu còdighe mai iscritu in perunu logu, ma chi sa gente aiat semper rispetadu, onoradu e tzelebradu. Torrare in fines, a su surcu chi aiant marcadu sos betzos, a su sistema antigu de gestione ècua e parìvile de su bene comunu.  Si est a beru, comente iscriet Zuanne Frantziscu Pintore, chi s’ispiradore de sa rebellia esseret istadu su pìscamu Bobore Ànghelu Demartis, e si est a beru, comente si costumat a pensare,  chi su Vaticanu si servet duos millènnios su podere suo, basende·lu subra de s’Ispìridu santu, beh  tando nos podimus augurare chi un’agigu de s’Ispìridu sardu, su chi a su tempus animeit sos nugoresos, torret a marcare  su caminu pro su venidore nostru. Ca sos tempos est a beru chi sunt mudados, ma sa suferèntzia e sa povertade sunt semper in cabitza de letu.